İstanbul
BM, Aralık 2015'te düzenlemiş bulunduğu umumi heyet toplantısında, 5 Kasım'ı "Dünya Tsunami Farkındalık Günü" kendisine onama etti.
AA muhabiri, Birleşmiş Milletler (BM) ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerinden akıbet 100 sene ortamında gerçekleşen tsunamileri, meydana yetişme nedenlerini, toplumlar üstündeki etkisini, tsunamiden sonraları oluşan tehlikeleri ve yaşanmış bulunan dirilik kayıplarını derledi.
Bu kapsamda BM'nin 2020'de yayımladığı tutanağa göre, tsunami felaketi, önümüzdeki 10 sene ortamında evren nüfusunun yüzdelik 50'sini gözdağı edecek boyutlara ulaşacak.
Raporda, akla yatkın politikalar ve önlemlerin başlangıçta yaşama geçirilmesinin mümkün felaket senaryolarını önlemeye asistan olabildiği belirtildi.
Tsunamiyi en kazalı doğal afetler kapsamına düzlük BM, tsunamiye akıntılı alanlarda kentleşmenin ve turizmin önüne geçilmesini, huysuz hâlde aşırı sayıda insanoğlunun riziko dibine girebileceği uyarısında bulundu.
Sri Lanka, Hindistan, Endonezya, Tayland ve Japonya, tsunamiden en aşırı etkilenen devletler ortada geçmiş sıralarda arsa aldı.
Japonca müşterek kavram bulunan "Tsunami" "tsu" (liman) ve "nami" (dalga) kelimelerinden oluşuyor. Güçlü müşterek su altı depreminin ürettiği müşterek paradigma dev umman dalgasını tarif etmek düşüncesince "tsunami" terimi kullanılıyor.
Gücü Richter ölçeğine mucibince minimum 6,5 bulunan su altı depremleri tsunamileri oluşturabiliyor.
Deprem haricinde arazi kayması, volkanik patlama, kükremek altı heyelanı ve kenar kayalıklarının düşmesi de tsunamileri tetikleyebiliyor.
100 yılda tsunamiden 260 bin erkek öldü
BM ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine mucibince akıbet 100 sene ortamında gerçekleşen 58 tsunami kararı 260 bine DOĞRU insanoğlu yaşamını kaybetti.
Hindistan, Endonezya, Maldivler, Myanmar, Sri Lanka, Tayland ve Japonya’nın en aşırı tsunami gerçekleşen devletler bulunduğu biliniyor.
Son zamanlarda UNESCO Oşinografi Komisyonu (IOC), tsunami er ihtar hizmetlerini eş güdümlü kılmak düşüncesince müşterek paradigma emek vermek yürütüyor.
Bu maksatla Pasifik, Hint Okyanusu, Karayipler ve Kuzey-Doğu Atlantik, Akdeniz ve Bağlantılı Deniz yerleri düşüncesince dört ayrı Tsunami Erken Uyarı İstasyonu ve Azaltma Sistemi kuruldu.
UNESCO, bu çalışmalarıyla tsunami felaketlerinde dirilik ve servet kayıplarını en örgen düşürmek düşüncesince yapılması müstelzim icraat dair farkındalığı artırmayı amaçlıyor.
IOC, uzuv devletlerde gerçekleştirdiği terbiye programlarıyla da tsunami iletişimi ve boşaltma tatbikatları düzenliyor.
Tarihin en iri 10 Tsunamisi
26 Aralık 2004’te Endonezya'nın Sumatra kıyılarında 9,1 büyüklüğündeki mevki sarsıntısı sonrası tsunami felaketi yaşandı. 30 kilometre derinlikte meydana geldiği kestirim edilen mevki sarsıntısı sonrası oluşan 50 m. yükseklikteki dalgalar Meubolah, Sumatra’da 5 kilometre içeriye denli ilerledi. Olayda kestirmece 230 bin erkek yaşamını kaybetti.
11 Mart 2011'de Japonya'nın Kuzey Pasifik kıyısında meydana mevrut tsunami 18 binden müşterek tomar insanoğlunun yaşamını kaybetmesine hastalık oldu. Japonya'nın güneş doğusu kıyısında oluşan 10 m. yüksekliğindeki dalgalar, 452 bin bireyin eğreti barınaklara taşınmasına hastalık oldu.
1 Kasım 1755'te Portekiz’in Başkenti Lizbon'da meydana mevrut 8,5 büyüklüğündeki mevki sarsıntısı sonrası oluşan 30 m. yüksekliğindeki dalgalar, Portekiz ve Güney İspanya’nın garp kıyısındaki nice şehri ve Fas'ı ağır müşterek biçimde etkiledi. Deprem ve tsunami sonrası Portekiz, Fas ve İspanya’da kestirmece 6 bin erkek yaşamını kaybetti.
27 Ağustos 1883'te Endonezya'da Krakatau Kaldera volkanının patlaması kararı meydana mevrut tsunami, Anjer ve Merak kasabalarını yıktı. Tsunami kararı 38 bin, volkanik patlama kararı ise 2 bin erkek edinmek az daha toplamda 40 bin yöreleri insanoğlunun yaşamını kaybetmiş bulunduğu açıklandı.
20 Eylül 1498'de Japonya'nın Enshunada Denizi'nde 8,3 büyüklüğünde müşterek mevki sarsıntısı bulunduğu kestirim ediliyor. Deprem kararı oluşan tsunaminin, Kii, Mikawa, Surugu, Izu ve Sagami kıyılarını etkilediği ve 31 bin bireyin yaşamını kaybetmiş bulunduğu belirtiliyor.
28 Ekim 1707'de gene Japonya Nankaido'da meydana mevrut 8,4 büyüklüğündeki depremin Kyushyu, Şikoku ve Honshin kıyılarını etkilediği ve dalgaların 25 metreye denli yükseldiği belirtiliyor. Tsunaminin etkilediği alanda aşırı sayıda iskân yerinin hasar görmüş bulunduğu ve kestirmece 30 bin dirilik kaybının yaşandığı kayıtlara geçti.
15 Haziran 1896'de Japonya'nın Sanriku branşında 7,6 kendisine kestirim edilen mevki sarsıntısı ve arkası sıra gerçekleşen tsunaminin 11 binden müşterek tomar evi yıktığı 22 bin bireyin de ölümüne hastalık bulunduğu belirtiliyor. 38 m. yükselen dalgaların başkaca Çin'in güneş doğusu kıyılarını etkilediği ve 4 bin bireyin ölümüne hastalık bulunduğu raporlarda arsa aldı.
13 Ağustos 1868'de Şili'nin kuzeyinde 8,5 büyüklüğündeki depremden sonraları oluşan ve dalavere boyu 21 m. bulunduğu kestirim edilen tsunaminin ise 3 güneş sürdüğü ve kestirmece 25 bin bireyin ölümüne hastalık bulunduğu kayıtlara yansıdı.
24 Nisan 1771'de Japonya'nın Ryukyu Adaları'nda gerçekleşen 7,4 büyüklüğündeki depremin bölgedeki nice talibi etkilediği, 85 m. yüksekliğindeki dalgaların en iri ziyanı Ishigaki Adası'na verdiği belirtiliyor. Bu felakette kestirmece 12 bin bireyin öldüğü anlatım ediliyor.
18 Ocak 1586'da Japonya'nın Ise Bay branşında meydana mevrut 8,2 büyüklüğündeki mevki sarsıntısı tsunamiye hastalık he ve dalgalar 6 metreye denli yükseldi. Can kaybı sayısı ise bilinmiyor.