Ankara
2015'te imzaladığı Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) şekilde isimlendirilen nükleer anlaşmadan emektar Amerika Başkanı Donald Trump çağında yegâne cepheli çekilen Washington, Ağustos 2018 bakımından Tahran'ı, roket programı ve lehçe nüfuzunun da sınırlandırıldığı dünkü müşterek anlaşmaya mahkûm etmek düşüncesince İran'a müteveccih "tarihin en başlıca yaptırımlarını" uygulamaya başladı.
Bu süreçte ekonomisi iri çıban meydan İran, hesaplı sorunlardan kaynaklı maşeri hareketliliklerle de başa çıkmaya çalıştı.
ABD'de İran ile diplomasiyi önceleyen Biden'ın göreve gelmesiyle dü abuhava arasındaki yaptırım düğümünün çözüleceğine müteallik beklentiler artsa da Washington şu anne derece yaptırımların kaldırılması namına başlıca müşterek hamle atmadı.
ABD'den başlıca yaptırımlar
İran'a müteveccih başlıca yaptırımlar, 2018'de 7 Ağustos ve 5 Kasım'da peyda etmek neredeyse dü aşamayla devreye girdi.
ABD, evvel derece yaptırımlarla İran'ın dolar, al ve al madenlere erişimini yasaklarken, bu ülkenin çelik, kömür, alüminyum ticareti ile otomotiv ve çıplak havacılık sektörlerini de maksat aldı.
Çok geçmeden 5 Kasım'da getirilen ikinci derece yaptırımlarla da Tahran'ın arsa yağı ve erke ticareti vuruş aldı. Washington, bu proses süresince Merkez Bankası karışma İran'a alakadar nice vezneci ve firması yaptırım kapsamına alarak Tahran'ın arsıulusal ticaretine iri dokunca verdi.
İran'ın evveli Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, 26 Eylül'de meydana getirdiği konuşmada Amerika yaptırımlarından meydana gelen zararın ülkeye maliyetinin 150 bilyon doları bulduğunu belirterek, "Bu senelerde halkımızın hayatı hâlâ şen ve bedava olabilirdi. Doların ve gerekseme ürünlerinin fiyatı hâlâ akla yatkın seviyelerde olabilirdi. Bu suçların hepsi mesuliyeti Beyaz Saray'a aittir." ifadelerini kullandı.
İran'ın anne sağlık kaynağını maksat meydan yaptırımlar, hükümete maksimum bası yapmak, arsa yağı ihracatını sıfıra azaltmak ve İran petrolünü evren piyasalarından ağız ağıza çıkarmayı hedefledi. İran'ın sonuç üç yıldaki arsa yağı hariç satım istatistiklerine bakılınca ABD'nin İran'ın ihracatını sıfırlama hedefine erişemediği fakat Tahran'ın arsa yağı ihracatının da yaptırımlardan evveli çağa layıkıyla iri seviyede azaldığı görülüyor.
İran'ın arsa yağı üretimi ve ihracatında iri azalma görüldü
Petrol Bakanlığının verilerine göre, İran'ın 160 bilyon varil kaba arsa yağı ve kondensat ile kısaca 34 trilyon metreküp katıksız taş yağı lambası lambası rezervi bulunuyor.
Venezuela ve Suudi Arabistan'ın peşi sıra Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütünde (OPEC) en iri üçüncü arsa yağı rezervine eş İran, dünyada da Kanada'nın peşi sıra en iri arsa yağı rezervine eş dördüncü abuhava konumunda.
İran Petrol Bakanlığının istatistiklerine göre, Amerika anlaşmadan ayrılmadan ilkin Nisan 2018'de günce 3,8 milyon varil kaba arsa yağı ve kondensat üretimi karşılayıcı İran, bu miktarın 2,8 milyon varilini ihraç ediyordu. Üçüncü devletlerin ve tanker izlem şirketlerinin verilerine göre, satmakta zorlandığı düşüncesince şu anda arsa yağı üretimini günce 2 milyon varilin dibine indiren İran'ın ihraç etmiş bulunduğu arsa yağı miktarı da sayı farkı günce 500 bin varilin dibine düştü.
Tahran'ın en iri dü alıcısı Hindistan ve Çin'in yaptırımlardan sonradan İran'dan arsa yağı ithalatı başlıca miktarda azaldı. Hatta Nisan 2020 bakımından Hindistan İran'dan arsa yağı ithalatını durdurdu. Avrupa Birliği (AB) ülkeleri, Japonya ve Güney Kore denli devletler de gelişigüzel ne derece yaptırımlara gönül rahatlığı olsalar da ABD'nin baskıları kararı arsa yağı sevkiyatlarını ağız ağıza kesti.
Çin Genel Gümrük İdaresinin verilerine göre, ABD'nin anlaşmadan ayrılmadığı süreçte İran'dan günce kısaca 800 bin varil kaba arsa yağı ithal fail Çinli şirketler, bu senenin evvel ayında İran'dan arsa yağı almadı. Buna karşın İran'ın ilkin Çin'e arsa yağı ihraç etmeye bitmeme etmiş bulunduğu fakat arsa yağı sevkiyatlarını duyurulmayan tuttuğuna müteallik bilgiler abuhava medyasında sık sık toprak alıyor.
Yaptırımlar zımnında istatistikleri açıklamaktan mümteni İran'ın arsa yağı hariç satım sayıları kesin halde belirleme edilemese de hariç satım gelirlerinin iri seviyede düşmüş bulunduğu İranlı yetkililer kabilinden devir kurnaz dile getiriliyor. Bununla alakadar 23 Eylül'de içtimai iletişim araçları hesabından paylaşım karşılayıcı Tahran Ticaret Odası Başkanı Mesud Hansari, 2018'de İran'ın Çin'e 9,53 bilyon dolar arsa yağı ihraç ettiğini fakat yaptırımlar ondan sonra bu rakamın 11 milyon dolara derece gerilediğini açıkladı.
İran'ın emektar Bütçe ve Planlama Kurumu Başkanı Muhammed Bakır Nobaht, 2 Haziran'da Mecliste meydana getirdiği sunumda, ülkesinin 2011'de 119 bilyon dolar bulunan erke ihracatı gelirlerinin güzeşte sene 8,9 bilyon dolara derece indiğini açıklarken arsa yağı yaptırımlarından ülkenin görmüş bulunduğu zararın boyutunu gözler önüne serdi.
İran tümeninin 3 yılda bedel kaybı yüzdelik 320'yi aştı
Ülkede Mayıs 2018'de başıboş piyasada 6 bin 500 parti seviyelerinde bulunan 1 Amerika doları, 26 Eylül 2018'de 19 bin tümene çıkarak zamanı seviyesini gördü. Daha ahir süreçte 10 bin 300 tümene derece nazil dolar, Ekim 2020'de müşterek el hâlâ çatı yaparak 30 bin tümeni aştı. Şu anda ise dolar 27 bin tümenden muamelat görüyor.
Buna göre, ABD'nin nükleer anlaşmadan çekilerek yaptırımları arka getirmesinden ahir 3,5 salname süreçte İran tümeninin dolara gönül rahatlığı bedel kaybı yüzdelik 320'yi aştı.
İran ekonomisindeki akse sadece millî paranın dolar karşısında bedel kaybıyla hudutlu kalmadı. Para biriminde yaşanmış bulunan bedel kaybı aut ticareti zora sokarken enflasyonun yükselmesine ve ekonominin daralmasına bozukluk oldu.
Merkez Bankası verilerine layıkıyla İran, nükleer anlaşmanın yürürlüğe girmiş bulunduğu 2016'da yüzdelik 12,5, 2017'de ise yüzdelik 3,7 hesaplı faiz gerçekleştirdi. Yaptırımların başlatılmış bulunduğu 2018'de ise tutum yüzdelik 3,9 küçüldü. Uluslararası Para Fonunun (IMF) yayımladığı Dünya Ekonomik Görünümü raporunda İran ekonomisindeki daralmanın 2019'da yüzdelik 6 ve 2020'de yüzdelik 6,8 bulunduğu belirtildi.
Ülkede enflasyon, 2016'da nükleer anlaşmanın yürürlüğe girerek yaptırımların kaldırıldığı devirde 26 sene aradan sonradan evvel el yüzdelik 9'a gerilemişti. ABD'nin 2018'de anlaşmadan çekilerek yaptırımlar uygulamasından ahir süreçte ise pahalılık yüzdelik 52,1'e derece çıktı. İran İstatistik Merkezinin verilerine göre, ilkgüz ayına gelindiğinde sonuç müşterek salname pahalılık yüzdelik 45 oldu.
Enflasyonun arama edilememesi alıntı enerjisini aracısız etkiledi. İran'da bu sene 1 milyon 835 bin parti şekilde belirlenen minimum ücret, ABD'nin anlaşmadan çekilmeden evveli süreçte dolar bazında 200 doların üzerindeydi. Söz konusu miktar bugün bakımından başıboş meydan kuruna layıkıyla 66 dolara derece indi.
