İstanbul
Irak seçimlerinde İran yanlısı partilerin bağan oy almasının hâlâ 'yerli' Şii unsurların kuvvetleneceği anlamını taşıdığını korumak için çaba sarfeden uzmanlar, "Ne Batı ne Doğu" söylemiyle Iraklılık vurgusu önleyen Mukteda es-Sadr’ın milliyetçi yönü ağırbaşlı basan müşterek hükümet kurabileceğini belirtiyor.
Irak’ta 10 Ekim’de meydana getirilen er umumi seçimlerin sonuncu sıfır neticeleri açıklandı. Şii önderi Sadr'a ilişkin Sadr Grubu, 329 sandalyeli meclise 73 parlamenter gönderdi.
Ülkede 2019'daki şişman gıcırtı gösterilerinde talepler hükümetin değişmesi yönündeydi. Hükümet bu mevzuda hamle attı ve er seçim neticesinde aldı, buna karşın halkın yüzdelik 60’ına DOĞRU müşterek kısmı seçimlere katılma göstermedi. Uzmanlar ilkin ülkedeki politikacı iradenin bu paradoksu çözmesi gerektiği üstünde duruyor.
İran yanlısı milis güçlerini temessül fail Fetih Koalisyonu değişmez sıfır neticelere uyarınca 14 iskemle elde etti. Eski Başbakan Nuri el-Maliki'nin Kanun Devleti Koalisyonu da 37 iskemle kazandı.
Bundan ötürü bu grup, hükümet ihdas yetkilerinin Sadr adına kendilerine verilmesi anlamında izahat hazırlamaya başladı.
Öte taraftan hem özelde Şii gruplar içinde aynı zamanda umumi Irak seçimlerinin ele geçiren tarafı ise emsalsiz Mukteda es-Sadr hareketi oldu.
Seçimin öteki müşterek değiş noktası ise ilkin Ekim 2019'da başlamış bulunan ve 2020’de de devam eden gıcırtı gösterilerini düzenleyen ari erkek oyuncular oldu. Ekim vakaları sonrası politikacı harekete dönüşen protestocu gruplardan İmtidat Hareketi ise 19 iskemle kazandı.
Ayrıca ayrımlı budunsal ve mezhepsel kesimlerden tahminî 20 ari adayın da parlamentoda temessül hakkı elde etmiş yer aldığı müşterek seçim sürecine kanıt olundu.
Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Rektör Vekili Prof. Dr. Cengiz Tomar, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Ayhan, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Çalışmaları Masası Araştırma Görevlisi Recep Tayyip Gürler, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Masası ve Anadolu Yakın Doğu Araştırma Merkezi (AYAM) Araştırmacısı Fatih Oğuzhan İpek, AA muhabirine, Irak seçimlerini ve ülkenin geleceğiyle ait değerlendirmelerde bulundu.
Prof. Dr. Cengiz Tomar, ABD’nin Saddam Hüseyin diktasını yuvarlamak ve demokratlık iletmek vaadiyle başlatmış yer aldığı Irak işgalinin peşi esna meydana getirilen sonuç 5 seçimde katılımın hoppadak yüzdelik 41’lerde kalmasının ülkede politikacı düzene mahsus güvensizliği en güzel biçimde açıkladığını söyledi.
ABD kabilinden getirilen ve aynı Lübnan’da yer aldığı kabil budunsal ve mezhebi kotalarla şekillenen müşterek anayasanın demokrasiyi organizasyon etmekten sonuç basamak ırak bulunduğunu anlatım fail Tomar, "Bırakın demokratlık getirmeyi 'failed state'e (başarısız devlet) biçim açacağı, Lübnan örneğinden levent boylu zamandır bilinmekte idi. Bir de bunun dair İran yanlısı kabil aut devletlerin güdümünde partilerin bulunmuş yer aldığı müşterek ülkede, demokratlık fakat yüzdelik 40'lar düzeyinde kalacaktır." sanarak konuştu.
Tomar, etnik, mezhebi ve kabilevi nepotizm, yolsuzluk, avarelik ve düzenlilik sorunları zımnında Irak halkının sistemden ümidini kestiğini seçimlere katılmayarak gizlemeden müşterek biçimde gösterdiğini dile getirdi.
İran yanlısı partilerin seçimde yaşamış yer aldığı görüntü kırıklığının ise müşterek nebze olsun beklenti donör olduğuna aksan önleyen Tomar, şu biçimde bitmeme etti:
"İran yanlısı partilerin bağan oy alması ülkede hâlâ 'yerli' Şii unsurların kuvvetlendiğini gösteriyor. Halkın ayrıca Şiilerin ABD’nin yanı esna İran kabil aut güçlere de tepkime duyduğunun ehemmiyetli müşterek göstergesi. Şiiler ortada Mukteda Sadr’ın, Kürt sahasında Mesut Barzani’nin liderliğindeki KDP’nin oylarını çoğaltması bunu gizlemeden belirgin gösteriyor. Diğer ehemmiyetli tekâmül Sünni Muhammed Halbusi’nin Takaddum Partisinde görülüyor. Bu üç partinin içinde toprak alacağı müşterek hükumet hâlâ toparlayıcı ve ılıman olabilir. Kazimi’nin gine başvekil olması ise baş döndürücü muhtemel."
"Irak'ta, İran nüfuzu sınırlandıracak birtakım adımlar atılabilir"
Prof. Dr. Veysel Ayhan da Irak’taki seçim sonuçlarının ilkin Şii blokta çın değişimlere biçim açacağını belirterek İran'ın bundan ahir süreçte Irak siyasetindeki tesirinin hâlâ az olacağını söyledi.
Ayhan, Irak seçimlerinin hem millî hem lehçe aynı zamanda global düzlemde çözümleme edilmesi gerektiğine özen çekerek şu değerlendirmelerde bulundu:
"Irak seçimlerinin kazananı İran’ın tesirini hudutlandırmak talip fırka ve liderlikler yer aldığı ati sürülmektedir. Ancak Irak’ta gizlemeden belirgin İran tesirini ortadan kaldırmanın halihazırdaki askeri, bürokratik ve politikacı yapılardan ötürü enine boyuna çelim yer aldığı da açıktır. Bununla beraberce milis güçlerin durumu, Körfez ülkeleriyle ilgiler ve iç siyasette İran’ın nüfuzunu sınırlandırma hikayelerinde birtakım adımlar atılabilir."
Sadr hareketinin İran karşıtı müşterek kol olmadığını özetleyen Ayhan, Sadr'ın nice kat İran’a resmi ziyaretler gerçekleştirdiğini ve İranlı siyasetçiler ve ilmek adamlarıyla da güzel ilişkilere eş bulunduğunu kaydetti.
Fetih Koalisyonu önderi Hadi Al Ammar ve Irak Hizbullah Tugayları liderlerinden Abu Ali al-Askari'nin ‘neye para olursa olsun seçim neticelerini tanımayacaklarına’ müteallik açıklamalarını hatırlatan Ayhan, "Dolayısıyla toy devirde milis güçlerinin elindeki silahların ehemmiyetli müşterek ağız dalaşı konusu olabileceği ati sürülebilir. Seçim sonra kartlar baştan dağıtılırken, ne listenin hükümeti kuracağı ilişkin müşterek varsayımda mevcut olmak enine boyuna zor." halinde konuştu.
Ayhan, "Irak’ta abra süreci tekvin etmek düşüncesince müşterek seçim süreci yaşandı fakat ortaya çıkan tabela şu anda Irak’a abra getirip getirmeyeceği baş döndürücü hâlâ kesinleşmemiş müşterek bir duruma geldi. Diğer ehemmiyetli müşterek bap ise ülkenin müşterek iç savaşına sürüklenebilme ihtimali ki bu iç savaşın Şii gruplar ortada yaşanabileceği muhtemel." dedi.
"Önceki hükümet pazarlıklarına kıyasla KDP’nin eli hâlâ güçlendi"
Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Çalışmaları Masası Araştırma Görevlisi Recep Tayyip Gürler ise Irak seçimlerinde şişman miktarda oy kaybetmelerine karşın İran yanlısı grupların yapılacak pazarlıklar neticesinde toy hükümette toprak kabul etme ihtimalinin bulunduğunu belirtti.
Sadr'ın "yabancı devletlerin hükümet ihdas sürecine karışan olmaması gerektiğine" müteallik seçim sonrası açıklamalarını hatırlatan Gürler, Sadr'ın Irak'ı önceleyen gruplarla müşterek biçim haritası tespit olasılığının erdemli yer aldığı görüşünü ati sürdü.
Irak’ta seçim sonrası hükümet ihdas döneminin baş döndürücü levent boylu sürdüğünü tamlayan Gürler, şunları söyledi:
"İlk bakışta Sadr Grubu, KDP ve Takaddum Partisi anlaşma görüşmelerinde ön plana çıkma politikacı oluşumlar namına duruyor. Bu intihabat öncesinde de Sadr Grubu ile KDP ortada işteş çatı görüşmeleri olduğuna müteallik bilgiler vardı. Önceki hükümet pazarlıklarına kıyasla KDP’nin eli hâlâ çelimli olacaktır. Biraz düşüntülü olacak ihtimal gücün KDP’nin Cumhurbaşkanlığı düşüncesince kişi partisinden müşterek adı sözlü göstermesi üstelik gündeme gelebilir. Zira gündeş Cumhurbaşkanı’nın partisi KYB şişman müşterek oy kaybı yaşadı."
"Sadr, göstericilerle yakınlaşabilir"
Anadolu Yakın Doğu Araştırma Merkezi (AYAM) Araştırmacısı Fatih Oğuzhan İpek de Sadr'ın ‘silahların talih kontrolü dibine alınmasına’ müteallik açıklamasıyla İran yanlısı grupları, aut dahil mevzularına icra ettiği vurguyla da İran ve ABD'yi amaç aldığını belirtti.
Sadr’ın 70’ten müşterek tomar iskemle ile hükümet teşekkül sürecinde aldatmaca müessis olacağını dile getiren İpek şu biçimde bitmeme etti:
"'Ne Batı ne Doğu' söylemiyle Iraklılık vurgusu önleyen Sadr’ın kurulmasında kılavuz gemisi olabileceği hükümetin milliyetçi tonu donanımlı olacaktır. Bu çerçevede Sadr, parlamentonun ikinci şişman grubu bulunan Takaddum Partisi ve KDP ile anlaşma yapabilir. Amerika karşıtı namına aşina Sadr’ın, Amerika ile DOĞRU ilişkilere eş KDP ile uzlaşacakları hükümet, önümüzde devirde Kazimi hükümeti ile başlamış bulunan lehçe ve global güçlere mesafeli iç ve aut siyasa anlayışını bitmeme ettirecektir. Bununla birlikte, emektar Başbakan İbrahim Caferi’nin 'Irak’ta yolsuzluğun politikacı müşterek kültür' yer aldığı ifadesi, Irak’ta Sadr’ın vaatlerinin baş döndürücü da hatasız gerçekleşmeyeceğinin işareti."
