Bosnia and Herzegovina
Müslüman Boşnakların ülkedeki gayrı halklarla denktaş sayılması düşüncesince deneyimsizlik yıllarından itibaren kıtal fail Aliya İzetbegoviç, Sırp ve Hırvatların Bosna Hersek'i aralarında büzüşmek şartıyla 1990'larda başlatmış yer aldığı saldırılarda da ülkesinin bağımsızlığını korumayı başardı.
Aliya İzetbegoviç, Mustafa ve Hiba çiftinin iptidai çocuğundan birisi namına 8 Ağustos 1925'te Bosanski Samac şehrinde doğdu. 3 yaşlarındayken ailesiyle Saraybosna'ya taşınan ve eğitimini burada mütemmim İzetbegoviç, henüz deneyimsizlik dönemlerinde Müslüman nüfusa müteveccih ayrımcılığa erinç çıkan adlar ortada toprak aldı.
İkinci Dünya Savaşı bitmeme ederken Hırvatistan'daki faşist Ustaşa diyeti Bosna Hersek'i ilave ederek burada Bağımsız Hırvatistan Devleti'ni (NDH) kurdu. Ülkedeki Müslümanlar "Hırvat" duyuru edilirken, Yahudi, Sırp ve Romanlar şişman zulümlere verilen kaldı. Müslüman Boşnaklar ile diyetle bire ortak fikirde sıfır Hırvatlar da bu zulümden nasibini aldı. Diğer yandan, "ırkçı" Sırpların oluşturduğu Çetnik hareketi de çalışan yer aldığı alanlarda Müslümanları katletmeye başladı. Çetniklerin anne hedefi, Sırp sıfır hepsi milletleri bu coğrafyadan ağız ağıza temizlemekti.
Aliya İzetbegoviç, emektar Yugoslavya Krallığı döneminde, anne gayesi ülkedeki Müslüman Boşnakları dini ve ulusal mevzularda bilinçlendirmek bulunan "Genç Müslümanlar" adlı oluşumun öne çıkan adları ortada toprak aldı. Bu hareket, Müslümanların ülkedeki gayrı budunsal ve dini gruplarla denktaş hukuk elde etmesini amaçladığı gibi, Çetnik ve Ustaşaların yıktığı Müslüman evlerinin ve camilerin baştan yapımı düşüncesince çalışıyordu.
İlk hapishane cezasını 21 yaşlarında aldı
İkinci Dünya Savaşı'nın akabinde kurulan Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti, faşizme galip gelse de dini ve ulusal mevzularda Müslüman Boşnakların problemlerine hal olmadı. Aralarında Aliya İzetbegoviç'in de bulunmuş yer aldığı "Genç Müslümanlar" oluşumunun kimi üyeleri, "din bilincinin uyandırılması" yönündeki faaliyetleri zımnında 1946'da tutuklandı. 21 yaşındaki İzetbegoviç, 3 yıl hapishane cezası aldı.
Cezaevinden çıktıktan sonraları Ziraat Fakültesine kaydolan İzetbegoviç, 2 yıl sonraları ise Hukuk Fakültesine geçip buradan izinli oldu.
Halida ile 1949'da dünyaevine giren İzetbegoviç'in Leyla, Sabina ve Bakir adlarında üç evladı oldu.
Marksist-Leninist görüşlere erbap Josip Broz Tito liderliğindeki emektar Yugoslavya çağında de insanoğlu hakları mücadelesini sürdüren Aliya İzetbegoviç, "Preporod", "Takvim" ve "Glasnik" üzere ceride ve mecmualarda kimliğini yayma etmeden yazılar yazdı. İzetbegoviç yazılarını, evlatlarının giriş harflerinden oluşan "LSB" mahlası ile yayımladı.
İslam dünyasının zarfında bulunmuş yer aldığı durumla yakından ilgilenen Aliya İzetbegoviç, 1960'larda yazmaya başladığı "İslam Deklarasyonu" adlı eserini 1970'te yayımladı.
"Saraybosna Süreci" ve ikinci hapishane dönemi
Tito'nun 1980'de ölümüyle Yugoslavya'da giriş döndürücü milliyetsever söylemler baştan ortaya çıktı. O senelerde ukubet kanununa "ifade suçu" da eklendi. Aliya İzetbegoviç, yazdığı "Doğu ve Batı Arasında İslam" adlı yapıtı yayımlanmadan elden önce, 1983 senesinde beraberindeki 12 Müslüman aydınla tutuklandı.
"Saraybosna Süreci" namına isimlendirilen zamanı sorun başladı. Aliya İzetbegoviç ve gayrı Müslüman aydınlar, tabir suçundan ve örgütlü teşekkül kurarak düşmancasına faaliyette bulunmaktan başı yerde bulundu. İzetbegoviç'in mahkumiyet kararı, "İslam Deklarasyonu" adlı kitabındaki ifadelerine dayandırıldı. İzetbegoviç, 14 yıl hapse mahkum edildi.
Cezaevinde geçirdiği devirde de yazmayı sürdüren Aliya İzetbegoviç, "Özgürlüğe Kaçışım - Zindandan Notlar: 1983-1988" adlı eserini burada kaleme aldı.
İzetbegoviç, 1988'de afla başıboş kaldı.
Demokratik Eylem Partisinin önceki umumi başkanı seçildi
Aliya İzetbegoviç, 1990'da kurulan ve bugün de Bosna Hersek'teki en şişman Boşnak partisi konumundaki Demokratik Eylem Partisinin (SDA) önceki umumi başkanı seçildi. SDA, önceki aşkın partili seçimde Bosna Hersek'te en aşkın oyu alırken, Aliya İzetbegoviç de emektar Yugoslavya'daki 6 toplumcu cumhuriyetten birisi bulunan Bosna Hersek'in başkanı oldu.
Yugoslavya'nın dağılması ve Bosna'daki savaş
Yugoslavya, 1990'ların başlangıcında parçalanmaya başladı. Yugoslav Halk Ordusu (JNA) 1991'de Slovenya'da çatışmaları ajite ederken, çelimsiz ortak devir sonraları Hırvatistan'da da çatışmalar çıktı. Bu çatışmalar, 1991'de Bosna Hersek'in Ravno ve Popovo köylerine de sıçradı.
Yugoslavya'nın infisah sürecine girmesiyle Bosna Hersek'te de istiklal meselesi gündeme geldi. Daha sonraları Bosna'daki harpte işlediği suçlardan müebbet hapse mahkum edilecek bulunan Sırp açık oturum Radovan Karadzic, istiklal fikrine erinç çıkarken harp olması şeklinde ülkedeki Müslümanların bulunmayan olacağını savundu.
Tarihi "bağımsızlık" referandumu 29 Şubat-1 Mart 1992'de yapıldı. Bosnalı Sırpların şişman çoğunluğunun boykot etmiş yer aldığı referanduma katılanların yüzdelik 99,7'si azade Bosna Hersek düşüncesince "evet" dedi.
Referandumun arkası esna JNA ve silahlandırdığı paramiliter Sırp gruplar, Bosna Hersek'in ayrımlı şehirlerinde saldırılar başlattı. Aliya İzetbegoviç, hepsi Bosnalıları bu saldırılara erinç koymaya çağırdı, istiklal yanlıları onun liderliğinde zor ortak kıtal verdi.
Sırp paramiliter gruplar, eş ve kollar müdahale sivillere müteveccih şişman katliamlar yaptı. İnsanlar evlerinden sürüldü, hanımlara saldırı edildi, İslam'a ve Müslümanlara değgin ne var ise bulunmayan edildi, derç kamplarında sivillere beyin almaz işkenceler yapıldı.
Ülkenin bağımsızlığını savunanlar, kuzeyde ve doğuda Sırplara erinç savaşırken, güneyde ve batıda ise Hırvatlarla zor ortak kıtal verdi.
Sırp güçleri çeşidinden 3,5 yıl abluka altında tutulan hükûmet merkezi Saraybosna'nın birlikte Prijedor, Bijelina, Zvornik, Visegrad, Srebrenitsa, Foça üzere nice kentte şişman katliamlar, soykırımlar yaşandı.
Bağımsız Bosna Hersek'in önceki Cumhurbaşkanı oldu
Dayton Barış Anlaşması ile 1995'te sona aziz savaşın kayıpları aşkın ciddi oldu. 200 bine DOĞRU eş yaşamını kaybederken, 1 milyondan ilavesi evini ayrılma kılmak mecburiyetinde kaldı.
Anlaşma ile Bosna Hersek dü entite (Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti) ile Brçko Özerk Bölgesi'ne ayrıldı. Bosna Hersek Federasyonu da 10 kantondan oluşacaktı.
Aliya İzetbegoviç, silahları sustursa da ülkeye ağdalı ortak siyasal bina getiren Dayton'a ilişkin, "Bu adaletli ortak sulh değil fakat savaşın sürmesinden henüz iyidir." ifadesini kullandı.
İzetbegoviç "bağımsız" Bosna Hersek'in önceki Cumhurbaşkanı ve henüz sonraları acemi siyasal yapıda Devlet Başkanlığı Konseyinin önceki başkanı oldu.
19 Ekim 2003'te ölüm etti
Sağlık sorunları zımnında 2000'de Devlet Başkanlığı Konseyindeki görevinden istifa fail İzetbegoviç, partisinin 2001'deki kongresinde de umumi başkanlığa yavuklu olamayacağını açıkladı.
Bosna Hersek halkına arsıulusal arenada tanınan, azade ve hâkim ortak mevki bırakan Aliya İzetbegoviç, 19 Ekim 2003'te hükûmet merkezi Saraybosna'da yaşamını kaybetti.
Vefatından evvela Aliya İzetbegoviç'in akıbet görüştüğü mevki adamı ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan oldu.
Cenazesine ayrımlı ülkelerden 150 binden ortak tomar bireyin katılmış yer aldığı Boşnak lider, vefatından evvela "şehitlerin ortada mütevazi ortak mezara defnedilmek istediğini" vasiyetname etmesi üzerinde Saraybosna'daki Kovaçi Şehitliği'ne gömüldü.
Fikir adamı kişiliğiyle de maruf Aliya İzetbegoviç, peşinde "Doğu ve Batı Arasında İslam", "İslam Deklarasyonu", "Özgürlüğe Kaçışım", "Tarihe Tanıklığım" ve "Köle Olmayacağız" üzere asar bıraktı.
