İstanbul
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyesi Arap ülkelerinin, 6 Ekim 1973'te süregelen Arap-İsrail mücadelesi (Yom Kippur) esnasında Tel Aviv'e dayanak noktası verici Amerika ve bazısı Avrupa ülkelerine huzur uyguladığı petrol ambargosunun şişman iktisadi tesirleri 48 senedir ağız dalaşı konusu.
Mısır'ın 6 Ekim 1973'te İsrail'e icra ettiği hamleyle fitili ateşlenen Yom Kippur Savaşı, İsrail'in 1967 senesinde pırtlak verici "6 Gün Savaşı"nda engelleme etmiş bulunduğu topraklardan çekilmeyi ikrar etmemesi üzerinde başladı.
Suriye ve Mısır'ın önderlik etmiş bulunduğu Arap ülkeleri, İsrail'i, 1967'de engelleme etmiş bulunduğu Mısır'ın Sina Yarımadası ve Suriye toprağı bulunan Golan Tepeleri'nden boşaltmak istedi.
İsrail ise 1967 hemen sonra Arap saldırıları hesabına güvende bulunduğunu hissediyor, bu yüzden sulh düşüncesince engelleme etmiş bulunduğu toprakları arka vermeye lazım görmüyordu.
Ambargoya revan süreç
Yom Kippur Savaşı hazırlıkları kapsamında zamanın Suudi Arabistan Kralı Faysal bin Abdulaziz ile Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat'ın, Riyad’da yanında araya geldiği ve yaklaşmakta bulunan silahlı mücadelede Arapların petrolü yanında tabanca adına kullanmalarına ilişkin değişmeyen aldıkları kanıt ediliyor.
Savaşın başlamasından sonradan Suriye ve Mısır'a huzur güç hale sakıt İsrail'e iane geçirmek talip ABD, 12 Ekim'de İsrail'e iklim kanalıyla askeri materyal ve tabanca katkısı düşüncesince Nickel Grass Operasyonu'nu başlattı.
OPEC üyesi Arap ülkeleriyle Mısır ve Suriye’den oluşan Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Örgütü (OAPEC) üyeleri, Kuveyt’te toplanarak Filistin halkının kanuncu hakları garanti dibine alınıncaya derece ve İsrail 1967 senesinde engelleme etmiş bulunduğu topraklardan arka çekilinceye derece petrol ambargosunu temdit sonucu aldı.
OAPEC üyeleri, gelişigüzel ay petrol üretiminin yüzdelik 5 azaltılmasını öngören ambargoyu 15 Ekim 1973'te duyurdu.
Libya'nın, ABD’ye revan eksiksiz petrol sevkiyatına ambargo uygulayacağını açıklamasıyla ilkin Suudi Arabistan arkası sıra öteki OPEC üyeleri de ambargoya dayanak noktası vereceklerini bildirdi. Irak, Bahreyn ve Umman ise bahis konusu petrol ambargosuna katılmadı.
ABD ile süregelen ambargo hassaten Hollanda ilkin peyda geçirmek neredeyse Batı Avrupa devletleri ve Japonya'ya derece genişletildi.
Petrol boykotunun açıklayan amacı; ABD'ye Orta Doğu'da muvazeneli yanında siyasa benimsemesi düşüncesince bası yapmak, arsıulusal topluluğu Birleşmiş Milletlerin (BM) 242 izlemsel kararını infaz ihtiyacına inandırma etmeye idman ve İsrail'i 1967 önceleri sınırlara çekilmeye zorlamaktı.
Ancak bire yanında sürede Suudi Arabistan öncülüğündeki Arap devletleri bu ambargo ile Arap kamuoyuna Filistin davası düşüncesince harekete geçebilecekleri mesajını ödeme fırsatı yakaladı.
Bununla bu arada OPEC üyesi ülkeler, üretimi kısaca ve petrol fiyatlarını yükselterek ülkelerine giren kaynakları artırmaya değişmeyen verdi.
Ambargonun başlamasından itibaren aşamalı adına üretimin azaltılması, boşluk ayına gelindiğinde ekime uyarınca yüzdelik 25'lik yanında kesintiye ulaştı.
Ambargonun yansımaları
Uygulanan ambargonun endamsız vadede can alıcı tesirleri oldu. Petrol fiyatlarının kestirmece yüzdelik 400 çoğalması petrol ihraç fail devletlerin ekonomilerini şişman miktarda etkiledi ve bu sürede petrol gelirleri doğrultu değiştirerek Orta Doğu ülkelerine akıllıca akmaya başladı.
OPEC'in ambargosu ve paha yükseltmesi nedeniyle Amerika ilkin peyda geçirmek neredeyse sanayileşmiş devletlerin ehven petrole uyarınca yapılandırılmış bulunan istihsal sistemlerinde zorlanmalar ve daralmalar görüldü.
Petrol fiyatlarındaki çoğalma maliyetlere yansırken, bu gidişat enflasyonun hızlanmasına sefer açtı. Batı'daki nice ülkede petrol kıtlığı ve istasyonların uğrunda levent boylu taşıt kuyrukları oluştu.
Bununla beraberce ABD'de şişman oylumlu makine üreten uran devleri üretimde duraklamaya giderken, elan önemsiz oylumlu motorlu arabalar üreten Japon firmaları toptan piyasada gır sahibi oldu.
ABD'nin İsrail'e desteği üzerinde süregelen ambargo, NATO süresince çatlaklar oluştururken bu gidişat hem Avrupa devletleri hem Japonya'nın ABD'nin Orta Doğu politikasından kaçmak istemesi sonucunu doğurdu.
ABD'de petrol tüketimini indirmek düşüncesince 1974 senesinde otoyollarda mücahede limiti adına saatte 90 kilometre belirlendi. Ocak 1974'ten Şubat 1975'e derece gün ışığından elan çok faydalanmak düşüncesince türlü çalışmalar başlatıldı.
Şirketler petrol anmak düşüncesince toy olanaklar aramaya başlarken, Avrupa'da kömür ve çekirdeksel reaktörlerden erke kesbetmek düşüncesince incelemelerin yolu açıldı.
ABD’de 1973- 1974 arasındaki petrol fiyatlarındaki artışla beraberce New York borsası kestirmece 100 bilyon dolar bedel kaybetti.
Ambargonun sonuçları
OPEC ülkelerinin ecnebi şirketlere huzur kişi petrolleri üstündeki ulusal payları artarken, Suudi Arabistan'ın Aramco firması kamulaştırıldı ve bu süreçten yanında petrol devi adına çıktı.
Öte taraftan Batı ülkelerinin Arap-İsrail çatışması mevzusundaki politikalarını değiştirmemeleri nedeniyle ambargonun hedefine birlik adına ulaşamadığı da belirtiliyor.
Bununla beraberce petrol ambargosu Batı'da seçenek erke araştırmaları, erke tasarrufu ve enflasyonla mücadelede elan disiplin dünyalık politikası uygulanmasına sefer açarken, ortaya çıkan petrol krizi Japon ekonomisinin petrol sürekli sanayiden, elektronik endüstrisine yönelmesine medet sundu.
OPEC ülkeleri, hayattaki petrole bağımlılığa istinaden attığı aşama sonucunda, petrol fiyatlarına uyarınca karlı bir hale mevrut seçenek erke kaynaklarının kullanımının arttığının ve bağımlılığın oldukça azaldığının farkına vardı.
Nükleer erke ve saf gazdan cazibe üretimi ile bu arada mesken ısınmasında katıksız taş yağı lambası yağı kullanımı, arabalar düşüncesince seçenek erke kaynakları petrol fiyatlarının azalmasına faktör olurken bu gidişat petrol üreten devletleri petrole ilişkin ekonomilerini çeşitlendirme arayışlarına da gönderme etti.
Ambargonun mimarı: Ahmed Zeki Yemani
"Arap petrolünün bayrak ismi" ve "petrol devrinin temsilcisi" adına aşina Suudi Arabistan emektar Petrol Bakanı Ahmed Zeki Yemani 24 Şubatta 90 yaşlarında Londra'da yaşamını kaybetti.
OPEC ambargosunun baş yapıcılarından bulunan Yemani arsıulusal arenada, Batı'ya petrol ambargosu uygulayıcı icra vekili adına tanındı.
Yemani, Mekke'de 1930'da dünyaya geldi. 1952'de Mısır'daki Kahire Üniversitesi Hukuk Fakültesinden yetkilendirilmiş oldu. Ardından ABD'de New York Üniversitesi ve Harvard Üniversitesi'nde faziletkâr lisans eğitimini tamamladı.
Suudi ailesinden sıfır Yemen asıllı Yemani, Suudi Arabistan Petrol Bakanlığı vazifesini 1962-1986 yılları ortada kestirmece 25 sene yürüttü.
1973 petrol krizi ilkin peyda geçirmek neredeyse Orta Doğu benzeyen tarihindeki nice hadisenin tanığı bulunan Yemani, ülkeyi 1973 petrol krizinden çıkarmış ve OPEC'in ilkin Genel Sekreteri olmuştu. Yemani, OPEC'in geliştirilmesinin en ehemmiyetli isimlerinden bir tanesi adına biliniyor.
Suudi Arabistan'ın OPEC'in kuruluşundan itibaren canlı yanında üyesi olmasını sağlayıcı Yemani, elan ilkin Batılı devletlerin bilgili bulunduğu pazarda tutarları belirlemeye süregelen OPEC'te ehemmiyetli roller üstlendi.
Yemani'nin Batı'ya uyguladığı ambargo, ABD'de süt fiyatlarını yüzdelik 40 artırmış ve ülkede süt kıtlığına sefer açmıştı. Petrol fiyatlarıysa evren genelinde 4 katına çıkmak ve bu sayede Körfez devletleri zenginleşmeye başlamıştı.
1975'te OPEC toplantısından kaçırılanlar arasındaydı
Yemani, 1975'te Kral Faysal suikasta uğramış bulunduğu kâmil yanındaydı. Aynı yıl, OPEC bakanlarının Viyana'daki OPEC Merkezinde düzenlemiş bulunduğu yanında güruh sırasında, "Çakal Carlos" adına da aşina Venezuelalı Ilich Ramirez Sanchez liderliğindeki yanında kadro yıldırıcı kabilinden tutu alınanlar arasındaydı.
1973 petrol krizinden sonradan çağ Suudi Arabistan'ın ulusal petrol firması "Aramco" adına aşina Suudi Arabistan ulusal petrol şirketinin kamulaştırılma çalışmalarını denetleyen Yemani, Ekim 1986'da Suudi Arabistan Kralı Fahd kabilinden görevden alınmıştı.
