İstanbul
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyesi Arap ülkelerinin, 6 Ekim 1973'te süregelen Arap-İsrail mücadelesi (Yom Kippur) esnasında Tel Aviv'e dayanak sağlayan Amerika ve kimi Avrupa ülkelerine erinç uyguladığı petrol ambargosunun iri hesaplı tesirleri 48 senedir ağız dalaşı konusu.
Mısır'ın 6 Ekim 1973'te İsrail'e icra ettiği hamleyle fitili ateşlenen Yom Kippur Savaşı, İsrail'in 1967 senesinde pırtlak sağlayan "6 Gün Savaşı"nda nehiy etmiş bulunduğu topraklardan çekilmeyi ikrar etmemesi üstünde başladı.
Suriye ve Mısır'ın önderlik etmiş bulunduğu Arap ülkeleri, İsrail'i, 1967'de nehiy etmiş bulunduğu Mısır'ın Sina Yarımadası ve Suriye toprağı bulunan Golan Tepeleri'nden boşaltmak istedi.
İsrail ise 1967 daha sonra Arap saldırıları üstünde güvende bulunduğunu hissediyor, bu yüzden sulh düşüncesince nehiy etmiş bulunduğu toprakları arka vermeye lazım görmüyordu.
Ambargoya revan süreç
Yom Kippur Savaşı hazırlıkları kapsamında zamanın Suudi Arabistan Kralı Faysal bin Abdulaziz ile Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat'ın, Riyad’da müşterek araya geldiği ve yaklaşmakta bulunan silahlı mücadelede Arapların petrolü müşterek tabanca yerine kullanmalarına değgin değişmeyen aldıkları kanıt ediliyor.
Savaşın başlamasından sonradan Suriye ve Mısır'a erinç ağır hale sakıt İsrail'e iane eylemek talip ABD, 12 Ekim'de İsrail'e iklim kanalıyla askeri materyal ve tabanca katkısı düşüncesince Nickel Grass Operasyonu'nu başlattı.
OPEC üyesi Arap ülkeleriyle Mısır ve Suriye’den oluşan Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Örgütü (OAPEC) üyeleri, Kuveyt’te toplanarak Filistin halkının kanuni hakları garanti dibine alınıncaya derece ve İsrail 1967 senesinde nehiy etmiş bulunduğu topraklardan arka çekilinceye derece petrol ambargosunu temdit sonucu aldı.
OAPEC üyeleri, rastgele ay petrol üretiminin yüzdelik 5 azaltılmasını öngören ambargoyu 15 Ekim 1973'te duyurdu.
Libya'nın, ABD’ye revan eksiksiz petrol sevkiyatına ambargo uygulayacağını açıklamasıyla ilkin Suudi Arabistan arkası sıra öbür OPEC üyeleri de ambargoya dayanak vereceklerini bildirdi. Irak, Bahreyn ve Umman ise bahis konusu petrol ambargosuna katılmadı.
ABD ile süregelen ambargo bilhassa Hollanda bilhassa kazanmak kıl payı Batı Avrupa devletleri ve Japonya'ya derece genişletildi.
Petrol boykotunun açıklayan amacı; ABD'ye Orta Doğu'da istikrarlı müşterek yöntem benimsemesi düşüncesince bası yapmak, arsıulusal camiası Birleşmiş Milletlerin (BM) 242 mahdut kararını yürütüm ihtiyacına kandırma etmeye idman ve İsrail'i 1967 önceleri sınırlara çekilmeye zorlamaktı.
Ancak ayrımsız sürede Suudi Arabistan öncülüğündeki Arap devletleri bu ambargo ile Arap kamuoyuna Filistin davası düşüncesince harekete geçebilecekleri mesajını ita fırsatı yakaladı.
Bununla bu arada OPEC üyesi ülkeler, üretimi kısaca ve petrol fiyatlarını yükselterek ülkelerine giren kaynakları artırmaya değişmeyen verdi.
Ambargonun başlamasından itibaren aşamalı yerine üretimin azaltılması, ara ayına gelindiğinde ekime uyarınca yüzdelik 25'lik müşterek kesintiye ulaştı.
Ambargonun yansımaları
Uygulanan ambargonun çelimsiz vadede can alıcı tesirleri oldu. Petrol fiyatlarının tahminî yüzdelik 400 artarak çoğalması petrol ihraç fail devletlerin ekonomilerini iri miktarda etkiledi ve bu sürede petrol gelirleri istikamet değiştirerek Orta Doğu ülkelerine akilane akmaya başladı.
OPEC'in ambargosu ve hediye yükseltmesi dolayısıyla Amerika bilhassa kazanmak kıl payı sanayileşmiş devletlerin ehven petrole uyarınca yapılandırılmış bulunan istihsal sistemlerinde zorlanmalar ve daralmalar görüldü.
Petrol fiyatlarındaki artma maliyetlere yansırken, bu gestalt enflasyonun hızlanmasına defa açtı. Batı'daki nice ülkede petrol kıtlığı ve istasyonların uğrunda derinliğine taşıt kuyrukları oluştu.
Bununla baş başa ABD'de iri oylumlu araba üreten uran devleri üretimde duraklamaya giderken, şimdi ıvır zıvır oylumlu motorlu arabalar üreten Japon firmaları global piyasada uydurma sahibi oldu.
ABD'nin İsrail'e desteği üstünde süregelen ambargo, NATO süresince çatlaklar oluştururken bu gestalt hem Avrupa devletleri hem Japonya'nın ABD'nin Orta Doğu politikasından kaçmak istemesi sonucunu doğurdu.
ABD'de petrol tüketimini ıskat eylemek düşüncesince 1974 senesinde otoyollarda mücahede limiti yerine saatte 90 kilometre belirlendi. Ocak 1974'ten Şubat 1975'e derece devir ışığından şimdi çok müstefit ballanmak düşüncesince ayrışık icraat başlatıldı.
Şirketler petrol hatırlamak düşüncesince acemi olanaklar aramaya başlarken, Avrupa'da kömür ve çekirdeksel reaktörlerden erke almak düşüncesince incelemelerin yolu açıldı.
ABD’de 1973- 1974 arasındaki petrol fiyatlarındaki artışla baş başa New York borsası tahminî 100 bilyon dolar bedel kaybetti.
Ambargonun sonuçları
OPEC ülkelerinin ecnebi şirketlere erinç zat petrolleri üstündeki ulusal payları artarken, Suudi Arabistan'ın Aramco firması kamulaştırıldı ve bu süreçten müşterek petrol devi yerine çıktı.
Öte taraftan Batı ülkelerinin Arap-İsrail çatışması mevzusundaki politikalarını değiştirmemeleri dolayısıyla ambargonun hedefine dört dörtlük yerine ulaşamadığı da belirtiliyor.
Bununla baş başa petrol ambargosu Batı'da seçenek erke araştırmaları, erke tasarrufu ve enflasyonla mücadelede şimdi düzen bağı mal politikası uygulanmasına defa açarken, ortaya çıkan petrol krizi Japon ekonomisinin petrol sabah akşam sanayiden, elektronik endüstrisine yönelmesine ulama sundu.
OPEC ülkeleri, hayattaki petrole bağımlılığa istinaden attığı hamle sonucunda, petrol fiyatlarına uyarınca karlı hale mevrut seçenek erke kaynaklarının kullanımının arttığının ve bağımlılığın oldukça azaldığının farkına vardı.
Nükleer erke ve katıksız gazdan çarpıcılık üretimi ile bu arada hane ısınmasında katıksız patırtı yağı lambası yağı kullanımı, arabalar düşüncesince seçenek erke kaynakları petrol fiyatlarının azalmasına etmen olurken bu gestalt petrol üreten devletleri petrole ilişkin ekonomilerini çeşitlendirme arayışlarına da irsal etti.
Ambargonun mimarı: Ahmed Zeki Yemani
"Arap petrolünün bayrak ismi" ve "petrol zamanının temsilcisi" yerine aşina Suudi Arabistan emektar Petrol Bakanı Ahmed Zeki Yemani 24 Şubatta 90 yaşlarında Londra'da yaşamını kaybetti.
OPEC ambargosunun baş yapıcılarından bulunan Yemani arsıulusal arenada, Batı'ya petrol ambargosu uygulayıcı icra vekili yerine tanındı.
Yemani, Mekke'de 1930'da dünyaya geldi. 1952'de Mısır'daki Kahire Üniversitesi Hukuk Fakültesinden yetkilendirilmiş oldu. Ardından ABD'de New York Üniversitesi ve Harvard Üniversitesi'nde faziletli lisans eğitimini tamamladı.
Suudi ailesinden sıfır Yemen menşeli Yemani, Suudi Arabistan Petrol Bakanlığı vazifesini 1962-1986 yılları ortada tahminî 25 sene yürüttü.
1973 petrol krizi bilhassa kazanmak kıl payı Orta Doğu yaklaşan tarihindeki nice hadisenin tanığı bulunan Yemani, ülkeyi 1973 petrol krizinden çıkarmış ve OPEC'in evvel Genel Sekreteri olmuştu. Yemani, OPEC'in geliştirilmesinin en ehemmiyetli isimlerinden bir tanesi yerine biliniyor.
Suudi Arabistan'ın OPEC'in kuruluşundan itibaren aktif müşterek üyesi olmasını sağlayıcı Yemani, şimdi ilkin Batılı devletlerin bilgili bulunduğu pazarda tutarları belirlemeye süregelen OPEC'te ehemmiyetli roller üstlendi.
Yemani'nin Batı'ya uyguladığı ambargo, ABD'de mazot fiyatlarını yüzdelik 40 artırmış ve ülkede mazot kıtlığına defa açmıştı. Petrol fiyatlarıysa evren genelinde 4 katına çıkmak ve bu sayede Körfez devletleri zenginleşmeye başlamıştı.
1975'te OPEC toplantısından kaçırılanlar arasındaydı
Yemani, 1975'te Kral Faysal suikasta uğramış bulunduğu yetkin yanındaydı. Aynı yıl, OPEC bakanlarının Viyana'daki OPEC Merkezinde düzenlemiş bulunduğu müşterek derinti sırasında, "Çakal Carlos" yerine da aşina Venezuelalı Ilich Ramirez Sanchez liderliğindeki müşterek takım yıldırıcı kabilinden denyo alınanlar arasındaydı.
1973 petrol krizinden sonradan dakika Suudi Arabistan'ın ulusal petrol firması "Aramco" yerine aşina Suudi Arabistan ulusal petrol şirketinin kamulaştırılma çalışmalarını denetleyen Yemani, Ekim 1986'da Suudi Arabistan Kralı Fahd kabilinden görevden alınmıştı.
