Hartum
AA muhabiri, orduyla nüfuz ortağı çıplak idare arasındaki huzursuzluğun levent boylu zamandır sürdüğü Sudan'da, ordunun dehşet hal ilanını, hükümeti feshetmesine revan süreci ve sonrasındaki yaşananları derledi.
Foreign Policy: Sudan'da cıvıl cıvıl harekete geçmeden evvel Amerika temsilcisinin gitmesini beklediOrdu, 25 Ekim sabahı Başbakan Abdullah Hamduk, baş döndürücü sayıda icra vekili ve koalisyon hükûmeti hükümeti ortağı partilerin liderlerini gözaltına aldı.
Sıkı idare anons fail cıvıl cıvıl komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, hükümeti feshetti, kâffesi grupları kapsayacak uygulayımcı hükümetin kurulacağını duyurdu.
1- Anlaşmazlıklar ne başladı?
2018'de sahn pahalılığı dolayısıyla iklim genelindeki kefaret karşıtı protestoların peşi sıra ordunun müdahalesi kararı 30 salname Ömer el-Beşir iktidarı sona erdi.
Rejimin devrilmesinde gösteriş düzlük çıplak koalisyon hükûmeti ile yönetimi devralan Askeri Geçiş Konseyi ortada yaşanmış olan yetke krizi, Ağustos 2019'da arsıulusal topluluğun da katılımıyla eğreti çıplak idare düzenlemelerini içeren 21 ay asker, 18 ay sivillerin önderlik edeceği 39 maaş kuma idare ön gören Anayasal Bildiri anlaşmasının imzalanmasıyla çözüldü.
İktidar ortağı sivillerin yönetimi devralmasına beş altı ay kaldığında 21 Eylül'deki çarpış girişimi sonrası asker ve siviller arasındaki huzursuzluk hudut safhaya ulaştı.
Bazı siyasal gruplar ve silahlı hareketler, nüfuz koalisyonundan ayrılarak "Misak-i Vatani" isminde dünkü birlikte koalisyon hükûmeti oluşturdu. Askerin zımnen desteklediği bu gruplar, Cumhurbaşkanlığı Sarayı uğrunda hükümetin feshi isteğiyle yurt eylemi başlattı.
Ordu, Sudan'daki krizin fakat hükümetin feshi ve intikal devri iktidarındaki paydaşlık zemininin genişletilmesiyle çözülebileceğini anlatım etti.
Tarafların birbirini suçlayan tehditkar açıklamaları sonra paydaşlık çalışarak sona erdi.
2- 25 Ekim'de neler yaşandı?
Ordu, 25 Ekim sabahı Başbakan Hamduk'u ve baş döndürücü sayıda bakanı gözaltına aldı.
Ülkede telefon ve umumi ağ çizgileri kısıtlandı. Sudan'da askerler, büyüklük radyosu ve resmi televizyonu basarak personelleri gözaltına aldı.
Başbakan Hamduk, çıplak idare destekçilerine "barışçıl protesto" çağrısı yaptı. İktidar koalisyonundaki gruplar da çıplak itaatsizlik ve gıcırtı düşüncesince halkı meydanlara çağırma etti.
Öğle saatlerinde büyüklük televizyonuna mütekellim Egemenlik Konseyi Başkanı Burhan, Konseyin ve intikal hükümetinin feshedildiğini ve uygulayımcı hükümeti kurulacağını duyurdu. Olağanüstü hal anons edildiğini açıklanan Burhan, Temmuz 2023'teki seçimlere derece yönetimde kalacaklarını vurguladı.
3- Ordu ne kararları aldı?
Olağanüstü hal anons edildi. Egemenlik Konseyi ve hükümet feshedildi. Eyalet valileri görevden alındı. Geçici çıplak idare düzenlemelerini içeren Anayasal Bildiri anlaşmasının birtakımı maddeleri askıya alındı.
Bakanlıktaki umumi müdürler, nezaret işlerini yürütecek. Teknokrat hükümeti kurulacak. Seçimler, Temmuz 2023'te yapılacak. Parlamento, ihtilalci gençlerden oluşturulacak. Eski Rejimin İzlerini Ortadan Kaldırma ve Yolsuzlukla Mücadele Komitesinin emekleri donduruldu.
4- Olağanüstü hal mi, çarpış mi?
Feshedilen hükümet ve iktidardaki çıplak koalisyonun üyeleri, yaşananları "askeri darbe" adına nitelendirirken, cıvıl cıvıl ise ülkede iç harp tehdidi bulunduğunu, kargaşa ve çöküntü ortamını sonlandırmak düşüncesince dehşet hal anons ettiklerini ve yaptıklarının çarpış değil "devrimin gidişatını düzeltmek" bulunduğunu savundu.
5- Uluslararası maşer ne aksülamel verdi?
Birleşmiş Milletler (BM), darbeyi kınayıp gözaltındaki yetkililerin başıboş bırakılmasını isterken, Arap Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı, kâffesi taraflara "Anayasal Bildiri'ye ve intikal devri anlaşmalarına ilişkin kalmaları, ılım ve diyalog" çağrısı yaptı.
Avrupa Birliği (AB), Başbakan Hamduk ile birtakımı çıplak yöneticilerin cıvıl cıvıl kabilinden gözaltına alınmasını kınadı.
ABD, aksülamel adına 700 milyon dolarlık yardımı, Afrika Birliği de Sudan'ın kâffesi faaliyetlere katılımını askıya aldı.
Türkiye ise Sudan'da çarpış teşebbüsünde bulunulduğu yönündeki haberlerin dip endişeyle karşılandığını bildirdi.
6- Asker ve sivillerin beklentileri neler?
Asker, yatık şef Ömer el-Beşir’in partisi Ulusal Kongre dünya ülkedeki kâffesi siyasal güçlerin ve silahlı hareketlerin toprak almış bulunduğu şümullü uygulayımcı hükümetin kurulmasını istiyor.
Mevcut çıplak iktidar, koalisyonun ülkedeki anlaşılan birlikte azınlığı anabolizma ettiğini belirtiyor.
İktidar koalisyonu ise intikal dönemindeki yönetimin sadece Beşir diyetinin devrilmesinde gösteriş düzlük siyasal fırka ve grupların hakkı bulunduğunu belirterek askerin tek biçimde yönetimde toprak almaması icap ettiğini savunuyor.
7- Asker ve sivilleri destekleyen gruplar hangileri?
Sivil nüfuz koalisyonu Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG) İttifakı çatısı altındaki, ayrımlı fikir ve ideolojiye cemaat onlarca siyasal grup, çıplak maşer kuruluşu ve silahlı hareketin kuma hedefi, Beşir rejimini yuvarlamak ve çıplak birlikte idare kurmaktı. Bu koalisyonda, sendikalar ve cümle örgütlerinden oluşan ve gıcırtı gösterilerine önderlik fail Sudan Meslek Odaları Birliği öne çıkıyor.
Beşir’in devrilmesinin peşi sıra koalisyonun bileşenleri arasındaki ideolojik farklılıklar dolayısıyla ittifaktan kopuşlar yaşandı.
Bu ay ÖDBG ittifakından ayrılan 16 grup, "Misak-ı Vatani" isminde dünkü birlikte tekstil kurarak ÖDBG'yi esas anabolizma edenin kendileri olduklarını tez etti.
Cumhurbaşkanlığı Sarayı uğrunda hükümetin feshi isteğiyle eylemler düzenleyen Misak-ı Vatani grubunun da orduya sponsor bulunduğu biliniyor.
8- Olayların bilançosu ve sonuç gestalt ne?
Sudan'da binlerce isim askeri müdahaleye dirlik sokaklara indi. Ordu karargahı yakınında ve türlü noktalarda birleşen göstericilere askerin esas mermiyle müdahalesinde 7 isim öldü, 140’tan birlikte tomar isim yaralandı.
Dördüncü gününde askeri müdahale karşıtı gösteriler ve eylemler sürüyor.
Asker karşıtları, 30 Ekim’de iklim genelinde demonstrasyon çağrısı yaptı.
