Tahran
İran'da Şii ilmek adamı Ayetullah Ruhullah Humeyni liderliğinde 10 Şubat 1979'da gerçekleşen bükülme ile Muhammed Şah Rıza Pehlevi'nin monarşik yönetimine sonuç verilirken, elan önceki uğrunda ilerleyici ABD ile ilişkilerde de dünkü ortak sürece girildi.
ABD'nin 16 Ocak 1979'da ülkeyi ayrılma fail Şah'a korunma hakkı vermesine itiraz fail Humeyni liderliğindeki İran, ABD'nin Tahran Büyükelçiliğinde namına huzur casusluk faaliyetleri yapıldığını gelecek sürerek Washington yönetimini başlangıç amaca koydu.
ABD'nin Tahran Büyükelçiliği İran devletinin yönlendirmesiyle işgal edildi
İki abuhava arasındaki çapraz izahat ve huzursuzluğun çoğalması ilişkin İran devletinin desteklediği ve çıkarlarını "öğrenci" şekilde adlandıran silahlı gruplar, 4 Kasım 1979'da ABD'nin Tahran Büyükelçiliğini işgal etti.
Devrim önderi Humeyni'nin "birincisinden elan iri ortak devrim" halinde nitelendirdiği elçilik işgalinde ABD'li 52 dış ilişkiler uzmanı 444 güneş süresince denyo tutuldu. Tahran yönetimi elçilikte kendilerine huzur hazırlanmakta bulunan 70 casusluk belgesini ele geçirdiklerini gelecek sürdü.
İran'a müteveccih ABD yaptırımları elçilik işgaliyle başladı
Bu fenomen çağcıl politik tarihteki "en derinlemesine diplomatik tutak krizi" şekilde kayıtlara geçti. ABD yönetimi işgali arsıulusal hukukun açıkça ortak ihlali şekilde değerlendirerek Tahran ile hepsi diplomatik ilişkileri kesti ve bu ülkeye müteveccih yaptırımları yaşama geçirdi. ABD, başkaca İran'dan saha yağı ithalatını 12 Kasım 1979'da sona erdirdi ve kestirmece 8 bilyon dolarlık İran varlığını 14 Kasım'da dondurdu.
Dönemin ABD Başkanı Demokrat Partili Jimmy Carter, “4 Kasım 1979, katiyen unutamayacağım ortak tarih” diye olayın öz ülkesi düşüncesince önemini ortaya koyarken, Körfez'e andıran sularda karakol gezen ABD ordusuna ilişik USS Nimitz (CVN-68) ve öbür harp gemilerinin de kullanılarak rehinelerin kurtarılması düşüncesince dizi eylem yapılmasını emretti.
İran-ABD ilişkileri bu işgalin peşi esna inişli yokuşlu ortak ilerleyiş takip etti ve çevre arasındaki kan basıncı devir zamane yükselse de hamam ortak çatışmaya dönüşmedi.
20 sene sonradan gerginlik fevk seviyeye taşındı
ABD 3 Ocak 2020'de İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'yi Irak'ın başkenti Bağdat'ta iklim saldırısı ile öldürerek bu gerilimi fevk seviyeye taşıdı. İran ise buna dişe diş şekilde ABD'nin Irak'taki Ayn el-Esed Hava Üssü'nü onlarca balistik füzeyle vurduğunu duyurdu.
İranlı askeri ve politik makamlar Ayn el-Esed Hava Üssü'ne bitirdikleri atılım ile ABD'ye kayıplar verdiklerini açıklasalar da Süleymani'nin intikamının alınmadığı anlamında umumi ortak tatmin oluştu. Bu sebeple İranlı yetkililer gerilimi elan aşkın tırmandırmamak, çekirdeksel anlaşmaya dünkü ortak olanak özgülemek ve arsıulusal kamuoyunda elan aşkın tepkime toplamamak düşüncesince "Süleymani'nin intikamının akıllıca devir ve zeminde alınacağı" açıklamasında bulundular.
İran ile ABD ortada elçilik işgaliyle süregelen yaptırımlar politik gelişmelere ilişkin şekilde hafifleyip sertleşti. Mahmud Ahmedinejad devrinde Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarına dönüşen proses Temmuz 2015'te imzalanan ve Ocak 2016'da yürürlüğe giren çekirdeksel geçim ile kalktı.
İran, yaptırımların kalkmasıyla şen ortak soluk aldı fakat ABD'de Cumhuriyetçi Donald Trump'ın başa gelmesi ve Mayıs 2018'de çekirdeksel anlaşmadan ayrılmasıyla abuhava baştan kazançlı ve toplumsal krizlerin pençesine düştü.
İran güzeşte sene bozma etmiş olduğu protestoları bu sene aranjman sonucu aldı
Tahran yönetimi demin de Trump'ın peşi esna göreve mevrut ve çekirdeksel anlaşmaya devir sinyali verici Demokrat Partili Joe Biden ile geçim yöntemleri arıyor fakat İran'da hükümet değişikliğinin peşi esna muhafazakarların iş başına gelmesiyle bu proses ağırbaşlı işliyor.
İki yan ortada yaşanmış bulunan hepsi sorunlar, gerilimler, anlaşmazlıklar ve krizler 4 Kasım 1979'daki elçilik işgaline dayanıyor. Bu sebeple Trump İran'ın saha yağı ihracatını sıfırlamayı hedefleyen yaptırımları elçilik işgalinin 39. sene dönümünde yaşama geçirdi.
Tahran, güzeşte sene ABD Büyükelçiliği işgalinin 41. sene dönümünde, gelişigüzel sene meydana getirilen protestoları sonuç anda dünkü kimse koronavirüs (Kovid-19) sebebi öne sürülerek bozma etti. Bu karar, ABD seçimleri önceleri yarışı kazanarak ambargoyu kaldırması muhtemel Biden'a ve seçmenine ileti şekilde değerlendirilmişti.
İran güzeşte sene bozma etmiş olduğu ABD karşıtı gıcırtı gösterilerini ferda abuhava genelinde gerçekleştireceğini açıkladı. Başkent Tahran'da da işgal edilen elçilik binasının uğrunda ABD karşıtı kitlesel gösteriler düzenlenecek.
Tahran, elçiliği işgal edenleri ehemmiyetli görevlere getirdi
İşgale huzur çıkan zamanın İran Başbakanı Mehdi Bezirgan, hükümetinin bunu önleme mevzusundaki başarısızlığının peşi esna vakası gıcırtı eylemek düşüncesince 6 Kasım 1979'da görevinden istifa etti. Bezirgan'ın beraberinde kabinedeki nice icra vekili da bu vakaya itiraz etti.
Elçilik işgalini düzen fail ve süresince toprak düzlük öğrencilerden Hüseyin Dehkan Savunma Bakanlığı, İzzetullah Zerkami İran Radyo ve Televizyon Kurumu Başkanlığı, Habibullah Biteref Enerji Bakanlığı, Rıza Seyfullahi Emniyet Genel Müdürlüğü ve emektar Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin kardeşi Muhammed Rıza Hatemi mebusluk yaptı. Muhammed Ali Caferi ise Devrim Muhafızları Genel Komutanlığı görevine getirildi.
Rehine krizinin hayattaki yankısı
İran 10 Şubat 1979'daki devrimle evren gündemine oturdu ve ABD karşıtı cephede toprak düzlük gruplarla ülkelerin de nazarıitibar odağı oldu. Humeyni yönetimindeki İran, devrimden 9 ay sonradan gerçekleştirdiği bu hamleyle ortak aşama elan gelecek gitmiş ve ABD karşıtlığıyla bildik çevrelerde iri sıcakkanlılık uyandırmıştı.
ABD Büyükelçiliğinin işgali, İran ile Muammer Kaddafi yönetimindeki Libya'yı birbirine yakınlaştırmış ve İran-Irak Savaşı'nda Kaddafi'nin Tahran'a dayanak noktası vermesine bozukluk olmuştu. İran Devrim Muhafızları Ordusuna ilişkin askerler bu tarihte Libya'da askeri yetişek aldı. Küba önderi Fidel Castro ise Humeyni'ye ihtilalci ortak antiemperyalist şekilde övgülerde bulundu.
İran'da 4 Kasım, gelişigüzel sene "Küresel Emperyalizme Karşı Milli Mücadele Günü" şekilde kutlanıyor ve Büyükelçilik binası uğrunda enli gösterilere oyunluk oluyor. İşgal edilen büyükelçilik binası ve noktayı de zamanımızda Devrim Muhafızlarına ilişkin silahlı unsurlar kabilinden kullanılıyor.
Elçilik işgali ve tutak krizi beyaz perde filmlerine bap oldu
Rehine krizi, İran devletinin iri tepkisini çekici ödüllü ARGO beyaz perde filmine bap oldu. Emekli ortak CIA ajanının asıl avlu öyküsünü bap düzlük ve işgalden kaçmayı başarıp Kanada'nın Tahran Büyükelçiliğine çaktırmadan sığınan 6 Amerikalı diplomatın İran'dan kaçırılması vakasını dramatize fail Ben Affleck yönetmenliğindeki 2012 yılında yapılmış Amerikan filmi ARGO, 85. Akademi Ödülleri'nde En İyi Film, En İyi Uyarlama Senaryo ve En İyi Kurgu ödüllerini kazandı.
Hikaye 2007 senesinde CIA dizi eylem sorumlusu bulunan Tony Mendez'in yazdığı "The Master of Disguise" isminde eser ve Joshuah Berman'ın bap kendisince Wired isminde dergide yazdığı "The Great Escape" isminde yazı ile açığa çıktı.
Ayrıca mevzuyla alakalı 1981 yapımlı İran'dan Kaçış (Kanadalının Çılgın Macerası) ve 2013 yapımlı Tahran'daki Adamımız adlı sanlı dü dokümanter film çekildi.