Şanlıurfa
Tarım ve hayvancılıkta ülke ekonomisine önemli katkıda bulunan Doğu ve Güneydoğu Anadolu kentleri, insan gücüyle de üretime destek veriyor.
Tarım alanlarının büyüklüğü açısından Konya ve Ankara'dan sonra üçüncü sırada yer alan Şanlıurfa'da da bazı aileler geçimlerini memleketinde sağlarken, çok sayıda aile de evlerini geride bırakıp Adana'dan Konya'ya, Mersin'den Ordu'ya, İzmir'den Sakarya'ya, Kütahya'dan Bursa'ya kadar Türkiye'nin dört bir köşesine giderek tarla ve bahçelerde çalışıyor.
Gittikleri yerlerde pamuk, yerfıstığı, soğan, sarımsak, kayısı, karpuz, şeker pancarı, patates, çilek, biber, fasulye, ayçiçeği, domates, elma, üzüm ve fındık gibi ürünlerin hasat veya çapalama işlerini yapan işçiler, kurdukları çadırlarda kent yaşamı ve teknolojiden uzak yaşamak zorunda kalıyor.
Televizyon ve radyoyu kendileri için çok lüks gören tarım işçilerinin bu yaşam koşullarından çocukları da etkileniyor. Kavurucu sıcak altında günde bazen 12 saat çalışmak zorunda kalan tarım işçileri, gittikleri yerlerdeki işlerini tamamladıktan sonra şehir değiştirerek mevsimine göre ikinci, hatta üçüncü ürünün hasadına katılıyor.
Her yıl ocak ayından itibaren başladıkları yolculukta ilk durakları Çukurova olan tarım işçileri, burada seralarda ve karpuz fidesi ekiminde çalışıyor, ardından yerfıstığı hasadı için Osmaniye'ye, soğan hasadı için Amik Ovası'na, hububat, pancar, nohut ve patates hasadı için İç Anadolu'ya, domates hasadı için Ege'ye, kayısı hasadı için Malatya'ya ardından fındık hasadı için Karadeniz'e gidiyor.
Sabahın ilk ışıklarıyla çadırlarından çıkıp tarlaların yolunu tutan tarım işçilerine, genellikle çocukları da eşlik ediyor. Gittikleri bölgelerde çadır veya konteynerlerde kalan işçilerin ağızlarından çıkan ortak söz ise "Ekmek parası için" oluyor.
Tarım işçileri, son yıllarda Antalya ve Mersin'e de seralarda çalışmak için gidiyor.
"Türkiye'de 2 milyona yakın mevsimlik gezici tarım işçisi var"
Harran Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Bölgesel Coğrafya Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Sedat Benek, AA muhabirine, mevsimlik tarım işçiliği ve göç konusunda uzun yıllardır akademik çalışmalar yürüttüğünü söyledi.
Dünya genelinde tarım sektöründe 1,1 milyar kişinin iş gücüne ihtiyaç duyulduğunu, bunun 450 milyonunun mevsimlik tarım işçisi gücünden karşılandığını belirten Benek, "Türkiye'de istihdam edilen yaklaşık 32 milyon kişiden 5-6 milyonu tarım sektöründe yer almaktadır. Bunun 2 milyona yakınını ise mevsimlik gezici tarım işçileri oluşturuyor." dedi.
Benek, mevsimlik gezici tarım işçilerinin kendi içlerinde iki gruba ayrıldığını dile getirerek, "Biri mahalli anlamda, yani kendi yöresinde ama evini terk ederek zamanının büyük bir kısmını tarımda, çalışacağı tarlada geçirenler. Diğeri ise ailesiyle il dışına çıkanlar ki bu önemli bir sayıdadır. Yılın 5 ila 8 ayını kendi evleri ve illeri dışında geçirmek için yola çıkarlar. Sadece bir yöreye de gitmezler mobil bir yaşam sürdürürler. Örneğin Malatya'ya kayısıya daha sonra Karadeniz'e fındığa, İç Anadolu'da şekerpancarına, Çukurova'da pamuğa, Akdeniz'de narenciyeye, Ege'de ise üzüme giderler. Yani yılın neredeyse büyük bir kısmını kendi yaşam alanları dışında geçirirler." diye konuştu.
Mevsimlik gezici tarım işçilerinin her yıl okullar kapanmadan tüm aile fertleriyle bulundukları yeri terk ettiklerini söyleyen Benek, şöyle devam etti:
"O nedenle elimizde sayıya ilişkin net bir veri bulunmamaktadır ancak pandemiyle birlikte sayıya kısmen ulaşılmış durumdadır. 2020'de il dışına çıkmak zorunda kalan mevsimlik tarım işçileri pandemiden muaf tutuldu ve izin alarak il dışına çıktılar. Bu açıdan bakıldığında da bir azalma oldu, yani rahatsız olanlar o anda Kovid-19 olanlar bir kısmı gidemedi ama buna rağmen 2020'de resmi izin alarak Şanlıurfa dışına çıkan aile sayısı 27 bin civarındadır. Tüm aile fertleri dahil edildiğinde ortaya çıkan tablo 160-170 bin tarım işçisine tekabül ediyor. Şanlıurfa'da tüm aile fertleri dahil edildiğinde toplam sayının 300 bin olduğunu söyleyebiliriz."
"Mobilite bir yaşamdan bahsediyoruz"
Prof. Dr. Benek, Türkiye genelinde mevsimlik tarım işçisi konusunda alıcı ve verici bölgelerin bariz ortaya çıktığını dile getirerek şunları söyledi:
"En çok Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri, özelikle Güneydoğu illeri en fazla mevsimlik tarım işçisinin olduğu bölge olarak karşımıza çıkıyor. Kısmen İç Anadolu Bölgesi'nde de olduğunu söyleyebiliriz. Mevsimlik tarım işçisi alan bölgeler ise Karadeniz fındık, İç Anadolu şekerpancarı, Çukurova pamuk ve diğer sebzeler, Ege'de üzüm gibi ürünler... Göç veren ve alan bölgelerde böyle bir mobilizasyon var. Yani mobilite bir yaşamdan bahsediyoruz. Gelişmiş ülkelerde mevsimlik tarım işçisi mobilizasyona geçerken çok sert ve net bir şekilde çocuklar dahil edilmez ama Türkiye'de çok bariz ve net bir şekilde aile fertleri hepsi dahil edilir. Yani henüz kapanmadan çocuklar okuldan alınır ve yollara düşülür.
Dolayısıyla Türkiye'de 5-6 milyon kişi tarım sektöründe çalışırken, hem mahalli hem gezici olarak bakıldığında 2 milyona yakın bir mevsimlik tarım işçisi verisi var. Bu anlamda dikkati çeken il de Şanlıurfa'dır. Şanlıurfa'nın bu kadar yüksek olması gerçekten düşündürücüdür. Çünkü tarım potansiyelinin en yüksek olduğu illerden biri."
Gezici tarım işçilerinin çalışma takvimi
Çoğunluğu Şanlıurfa'dan olmak üzere Güneydoğu'dan Türkiye'nin dört bir yanına çalışmaya giden gezici tarım işçileri, tüm yılı neredeyse memleketlerinin dışında çalışarak geçiriyor.
Şanlıurfa, Mardin, Şırnak ve Diyarbakır ile Trakya bölgesi dışardan mevsimlik tarım işçisi göçü almazken, bu illerden Türkiye'nin dört bir yanına işçi gidiyor.
Gezici tarım işçilerinin çalışma takvimi ise şöyle:
Ocak: Karpuz fidesi ekimi (Adana)
Şubat: Brokoli, Karnabahar (İzmir)
Mart: Erik (Mersin)
Nisan: Şeftali, çilek (Mersin), soğan (Hatay), turp (Osmaniye), erik (Manisa), şeker pancarı çapa işlemi (Kırşehir), domates-salatalık (Adana), domates, kapya biber, çilek, turşuluk biber (Çanakkale)
Mayıs: Karpuz, patates, soğan, şeftali (Adana), soğan (Osmaniye), kiraz (Manisa), pancar çapalama ve söküm (Erzincan-Yozgat), kiraz (Çanakkale), kiraz, şeftali (Balıkesir), fasulye (Bursa)
Haziran: Ayçiçeği, sarımsak, pancar (Aksaray), kiraz (Adana), kayısı, karpuz, kavun (Mersin), enginar (Sakarya), kayısı (Manisa), kayısı, karpuz (Iğdır), şeftali, elma (Çanakkale), domates ve salatalık (Bilecik), biber, bezelye, soğan (Bursa), sarımsak (Aksaray), soğan, sarımsak (Gaziantep)
Temmuz: Kayısı (Malatya), hububat (Konya), sebze ve meyve (Afyonkarahisar), üzüm (Mersin), süt mısırı, soğan (Sakarya), domates, biber (İzmir), domates, şeftali (Manisa), domates (Bitlis), biber, karpuz, marul, şeftali (Bilecik), domates, patates (Bursa), kiraz, bezelye (Afyonkarahisar) sarımsak (Kahramanmaraş), kayısı (Elazığ)
Ağustos: Fasulye, pancar (Karaman), narenciye (Adana-Mersin), fındık (Sakarya-Düzce-Samsun-Giresun-Ordu-Trabzon), üzüm (Manisa), ayçiçeği, domates (Kayseri), nohut, ayçiçeği, soğan, şeker pancarı (Yozgat), patates ve soğan (Amasya), karpuz-kavun (Muş), nohut (Kütahya), elma, badem, domates, biber (Balıkesir), haşhaş (Eskişehir), ayçiçeği (Bursa), kuru fasulye (Konya), tohumluk ve eğlencelik ayçiçeği (Aksaray), fasulye (Karaman), domates (Kahramanmaraş), biber (Gaziantep), biber (Kilis), domates (Elazığ), salatalık, soğan, domates (Ankara)
Eylül: Ayçiçeği (Ağrı), patates (Sivas), patates, elma, fasulye (Niğde), patates (Nevşehir), şekerpancarı ve nohut (Muş), şekerpancarı, kuru fasulye (Bitlis), mısır, pancar, ayçiçeği (Kütahya), Ceviz (Balıkesir), pancar, domates (Eskişehir), yağlık ayçiçeği (Konya), biber (Kahramanmaraş), Antep fıstığı (Gaziantep-Adıyaman), badem (Adıyaman)
Ekim: Zeytin (Mersin-Manisa-Çanakkale), marul, pırasa (Osmaniye), beyaz kestane kabağı (Sakarya), şekerpancarı (Sakarya), taze fasulye (İzmir), şeker pancarı (Sivas), ayçiçeği (Muş), patates (Ekim), mısır, ayçiçeği, soğan, patates, balkabağı (Eskişehir), pancar (Bursa- Konya-Aksaray-Karaman), nar (Adıyaman)
Kasım: Turp (Osmaniye), kırmızı lahana (İzmir), şeker pancarı (Nevşehir), zeytin (Balıkesir), mısır (Konya), Trabzon hurması (Adıyaman)
Aralık: Havuç (Hatay), marul, pırasa (Osmaniye), pırasa (İzmir), çilek (Aydın), marul örtü altı (Bilecik)